Τὸ Ἅγιο Ὄνομα τῆς Παναγίας

Γιὰ τοὺς ἀρχαίους Ἰσραηλίτες τὰ ὀνόματα εἶχαν ἰδιαίτερη σημασία. Ἰδίως στὰ βιβλικὰ πρόσωπα, τὸ ὄνομα σχετιζόταν μὲ τὴν ἀποστολὴ τοῦ ἀτόμου, καὶ σὲ κάποιους ἦταν δοσμένο ἀπὸ τὸν Ἴδιο τὸν Θεό. Ἔτσι, ἐνῷ τὸ όνομα τοῦ πατριάρχου τῶν Ἑβραίων ἦταν «Ἄβραμ», ποὺ σημαίνει «πατέρας ὑψηλὸς (διακεκριμένος)», στὴν Χαναὰν ὁ Θεὸς τὸν μετονόμασε σὲ «Ἀβραάμ», ποὺ σημαίνει «πατέρας ἐθνῶν». Ὁμοίως, ὁ Κύριος μετονόμασε καὶ τὴ σύζυγο τοῦ Ἀβραὰμ ἀπὸ «Σάρα», ποὺ σημαίνει «ἠγεμονική», σὲ «Σάρρα» ποὺ σημαίνει «ἠγεμονίς, βασίλισσα».

Στὴν Καινὴ Διαθήκη, βλέπουμε ὅτι ὁ Θεὸς καθόρισε τὸ ὄνομα ποὺ θὰ ἐλάμβανε ὁ Μεσσίας[1], δηλαδὴ τὸ ὄνομα «Ἰησοῦς» (ἑβρ. «Γιεσοῦα», ποὺ σημαίνει «ὁ Γιαχβὲ[2] ἔσωσεν». Καθόρισε επίσης καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Προδρόμου Του[3], δηλαδὴ τὸ ὄνομα «Ἰωάννης» (ἑβρ. «Ἰωχαννάν», ποὺ σημαίνει «παρὰ Γιαχβέ εὗρον χάριν»).

Ἐφ’ ὅσον ὁ Κύριος καθόρισε τὸ ὄνομα τοῦ Προδρόμου Του, δὲν θὰ πρέπει νὰ μᾶς φαίνεται παράξενο τὸ ὅτι ἡ Ἱερὰ Παράδοσις μᾶς πληροφορεῖ πὼς καθόρισε καὶ τὸ ὄνομα τῆς Μητέρας Του, διατάσσοντας τοὺς γονεῖς Της νὰ τὴν ὀνομάσουν «Μαρία». Τὸ ὄνομα αὐτὸ (ἑβρ. Μυριὰμ - Μαριὰμ) ἦταν συνηθισμένο στὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ, ἐνῷ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη τὸ συναντοῦμε μόνο στὴν ἀδελφὴ τοῦ Μωϋσέως, καὶ γι’ αὐτὸ δὲν ἀποκλείεται νὰ ἔχει αἰγυπτιακὴ προέλευση. Πράγματι, πολλὰ αἰγυπτιακὰ ἱερογλυφικὰ ὀνόματα σχηματίζονται ἀπὸ ἕνα πρῶτο συνθετικὸ «μρύ - μρύτ», ποὺ σημαίνει «ἀγαπημένος, -η», ἀκολουθούμενο ἀπὸ τὸ ὄνομα μιᾶς θεότητος τῶν ἀρχαίων Αἰγυπτίων. Στὴν περίπτωση τοῦ Μυριάμ, πιθανῶς νὰ ὑπῆρχε ἕνα ἀρχικὸ ὄνομα «Μρύτ-Γιάμ», μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «ἀγαπημένη ἀπὸ τὸν Γιαχ[βὲ]». Βέβαια, αὐτὴ ἡ ἑτυμολογία δὲν εἶναι παρὰ μία ἀπὸ τὶς πολλὲς ποὺ ἔχουν προταθεῖ γιὰ τὴν ἑρμηνεία τοῦ ὀνόματος τῆς Παναγίας, ἐνῷ ἐπίσης γνωστὴ εἶναι καὶ ἡ ἐξήγησή του ὡς «ἄστρον τῆς θαλάσσης (λατιν. Stella maris)».

Τὸ μόνο σίγουρο εἶναι ὅτι κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ ἡ ὅποια ἀρχικὴ ἑρμηνεία τοῦ «Μαριὰμ» εἶχε ξεχαστεῖ, καὶ τὸ ὄνομα αὐτὸ ἐλάμβανε τὴν σημασία του ἀπὸ τὴν κοινὴ ἀραμαϊκὴ λέξη «Μαρ[ά]», ποὺ σημαίνει «Κύριος», γι’ αὐτὸ καὶ εἶχε ἀλλάξει καὶ ἡ προφορά του. Ἔτσι, στὸ ἀρχαῖο αὐτὸ ὄνομα ἀποδιδόταν ἐντέχνως ἡ σημασία «Κυρία». Οἱ Ἅγιοι Ἱερώνυμος καὶ Πέτρος ὁ Χρυσολόγος μᾶς λέγουν ὅτι «Μαρία» κατὰ τὸ συριακὸ καὶ ἑβραϊκὸ ἰδίωμα σημαίνει «Κυρία», ἐνῷ ὁ Ἅγιος Ἐπιφάνιος Κύπρου συμφωνεῖ καὶ προσθέτει κι ἄλλες πιθανὲς ἑρμηνείες, γράφοντας:

«Ἡ γὰρ Μαρία ἑρμηνεύεται κυρία, ἀλλὰ καὶ ἐλπίς. Κύριον γὰρ ἔτεκε, τὴν ἐλπίδα τοῦ παντὸς κόσμου Χριστόν. Ἑρμηνεύεται πάλιν τὸ Μαρία, σμύρνα θαλάσσης· σμύρναν δὲ ἐρεῖ, ὃ καὶ φημὶ, περὶ ἀθανασίας, ὅτι ἤμελλε τὸν ἀθάνατον μαργαρίτην τίκτειν ἐν τῇ θαλάσσῃ, τουτέστιν ἐν τῷ κόσμῳ. Θάλασσαν δὲ ἐρεῖ τὸν ἅπαντα κόσμον, ᾧ ἡ Παρθένος γαλήνην ἐδωρήσατο, τὸν λιμένα τεκοῦσα Χριστόν. Τοιγαροῦν πάλιν τῆς σεμνῆς κόρης Μαρίας ἑρμηνεύεται τὸ μακάριον ὄνομα, φωτιζομένη, ἥτις ἐφωτίσθη παρὰ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐφώτισε τοὺς πιστεύσαντας εἰς τὰ πέρατα τῆς γῆς τῇ Τριάδι. Τριάδος γὰρ νύμφη ὑπάρχει ἡ ἁγία Θεοτόκος κόρη Μαρία, τὸ πανάῤῥητον τῆς οἰκονομίας κειμήλιον»[4].