Τὸ δένδρο τῶν Χριστουγέννων

Πατὴρ Δημήτριος.

Τί δὲν εἶναι τὸ δένδρο τῶν Χριστουγέννων.

Κάθε χρόνο τέτοια ἐποχή, πολλὰ λέγονται σχετικῶς μὲ τὸ ἔθιμο τοῦ στολισμοῦ τοῦ χριστουγεννιάτικου δένδρου. Κι ἐπειδὴ τὴν Ἑλλάδα μᾶς περισσεύει ὁ αὐτοθαυμασμός, συχνὰ ἀκούγεται ἡ ἄποψη ὅτι πρόκειται γιὰ ἀρχαῖο ἑλληνικὸ ἔθιμο, τὸ ὁποῖο ἔλαβε χριστιανικὴ χροιὰ κατὰ τοὺς Βυζαντινοὺς χρόνους, καθ’ ὅτι ἦταν τόσο ἀγαπητὸ καὶ διαδεδομένο, ὥστε δὲν μποροῦσε νὰ κατασταλεῖ. Ὅμως, τὸ χριστουγεννιάτικο δένδρο δὲν εἶναι ἀρχαῖο ἑλληνικὸ ἔθιμο. Κυκλοφοροῦν ἐδῶ καὶ χρόνια στὸ διαδίκτυο κάποια ἄρθρα, ποὺ προσπαθοῦν νὰ πείσουν τοὺς ἀναγνῶστες ὅτι τὸ χριστουγεννιάτικο δένδρο ἔλκει τὴν καταγωγή του ἀπὸ τὴν «εἰρεσιώνη» τῆς ἀθηναϊκῆς ἑορτῆς τῶν Πυανεψίων (ἐτελεῖτο τὴν 7η Πυανεψίωνος - 29η Σεπτεμβρίου), δηλαδὴ τὸ κλαδὶ ἐλιᾶς ἢ δάφνης ποὺ οἱ Ἀθηναῖοι (καὶ μόνον οἱ Ἀθηναῖοι) στόλιζαν μὲ λευκὲς καὶ κόκκινες κορδέλλες πρὸς τιμὴν τοῦ Ἀπόλλωνος. Μάλιστα, ἡ φαντασία τῶν ἀρθρογράφων ὀργιάζει προκειμένου νὰ πείσουν γιὰ τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ καταγωγὴ τοῦ ἐθίμου. Ἔτσι, ἕνας γράφει ὅτι κατὰ τὴν ἑορτὴ τῶν Πυανεψίων τὰ παιδιὰ στὴν ἀρχαία Ἀθήνα ἔψαλλαν τραγούδια τὰ ὁποῖα ὀνομάζονταν «καλένδες» (ναί, τὸ ἔχει μάλιστα καὶ σὲ εἰσαγωγικὰ), ἀγοώντας προφανῶς ὅτι τὸ ᾆσμα ἐκεῖνο λεγόταν ἐπίσης λέγονταν ἐπίσης «εἰρεσιώνη», κι ὅτι οἱ καλένδες εἶναι ἡ λατινικὴ ὀνομασία τῶν ἀπαρχῶν ἑκάστου μηνός, καὶ κυρίως ὅτι δὲν ὑφίσταντο καλένδες στὴν Ἑλλάδα. Εἶναι γνωστὴ ἀνὰ τὴν ὑφήλιο (ἐκτὸς ἀπὸ τὸν συγκεκριμένο Ἕλληνα ἀρθρογράφο) ἡ λατινικὴ φράση «ad calendas graecas» (Εἰς τὰς ἑλληνικὰς καλένδας), δηλαδή «οὐδέποτε» (διότι δὲν ὑπάρχουν ἑλληνικὲς καλένδες). Ἄλλος πάλι ἀρθογράφος φαντάζεται ὅτι ἕνα ἀποκλειστικῶς ἀθηναϊκὸ ἔθιμο ἐξαπλώθηκε σὲ ὁλόκληρη τὴν Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία μὲ τόση ὁρμή, ποὺ ἡ Ἐκκλησία ἀναγκάστηκε νὰ τὸ ἀποδεχθεῖ, νὰ τὸ ἐκχριστιανίσει, καὶ νὰ τοῦ ἀλλάξει ἡμερομηνία τελέσεως ἀπὸ τὰ τέλη Σεπτεμβρίου στὶς ἀρχὲς Ἰανουαρίου. Ἔτσι, σύμφωνα μὲ τὴν φαντασία τοῦ ἀρθρογράφου πάντοτε, χάριν ἐκείνου τοῦ ἀθηναϊκοῦ ἐθίμου στολίζονταν οἱ δρόμοι τῆς Κωνσταντινουπόλεως μὲ δενδρολίβανα κατὰ τὴν ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων (τότε, 6 Ἰανουαρίου), καὶ ἀπὸ τὴ Βασιλεύουσα τὸ ἔθιμο ἐπεκτάθηκε μέχρι τὴ Γερμανία μέσῳ τῶν δυτικο-εὐρωπαίων μισθοφόρων τοῦ Βυζαντίου.

Τί εἶναι τὸ δένδρο τῶν Χριστουγέννων.

«Ἑτοιμάζου Βηθλεέμ, ἤνοικται πᾶσιν ἡ Ἐδέμ, εὐτρεπίζου Ἐφραθά,

ὅτι τὸ ξύλον τῆς ζωῆς, ἐν τῷ Σπηλαίῳ ἐξήνθησεν ἐκ τῆς Παρθένου».

(Ἀπολυτίκιον, Προεόρτιον, τῇ κα΄ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς Δεκεμβρίου)

Τὸ χριστουγεννιάτικο δένδρο εἶναι ἕνα χριστιανικὸ ἔθιμο, οἱ ἀπαρχὲς τοῦ ὁποίου βρίσκονται στὰ μεσαιωνικὰ θρησκευτικὰ δρώμενα τῆς Παραμονῆς τῶν Χριστουγέννων (ἡμέρα μνήμης τῶν προπατόρων Ἀδὰμ καὶ Εὔας), ὀνομαζόμενα «Μυστήρια» (Ἡ ὀνομασία αὐτὴ δὲν πρέπει νὰ συγχέεται μὲ τὰ ἑπτὰ Ἱερὰ Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας). Στὶς παραστάσεις αὐτές, ὡς βασικὸς σκηνικὸς διάκοσμος κυριαρχοῦσε ἡ ἀναπαράσταση τοῦ Δένδρου τῆς Ζωῆς (τὸ ὁποῖο βρισκόταν στὸ κέντρο τοῦ Κήπου τῆς Ἐδέμ, καὶ τοῦ ὁποίου οἱ καρποὶ πρόσφεραν τὴν ἀθανασία. Πρβλ. Γέν. 2:9, Γέν. 3:22, & Ἀποκ. 22:13-21), στολισμένο μὲ κατακκόκινα μῆλα καὶ ἄζυμα πρόσφορα, γιὰ νὰ ἐννοήσουν οἱ θεατὲς ὅτι τὸ «ξύλον τῆς ζωῆς» εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός, κι ὅτι ἐκεῖνο ποὺ ὁ ἴδιος προσφέρει στοὺς πιστούς του ὡς τροφή, τὸ Σῶμα του καὶ τὸ Αἷμα του, προσφέρει τὴν αἰώνια ζωή (Βλ. Ἰωάνν. 6:51, «ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς· ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα. Καὶ ὁ ἄρτος δὲ ὃν ἐγὼ δώσω, ἡ σάρξ μού ἐστιν, ἣν ἐγὼ δώσω ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς»). Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου, οἱ πιστοὶ μετέφεραν μέσα στὰ σπίτια τους τὸ «Δένδρο τῆς Ζωῆς», στολίζοντας ἀειθαλῆ δένδρα μὲ κόκκινα μῆλα καὶ ὅστιες, τὰ ὁποῖα σὺν τῷ χρόνῳ ἀντικαταστάθηκαν μὲ γυάλινες μπάλλες.